Toplumun Sokak Hayvanları Düzenlemesine Bakışı

1. Neler Yaşandı?
2. Türkiye’de Evcil Hayvan Sahipliği
3. Sokak Hayvanları Düzenlemesine Yönelik Algı ve Tutumlar
4. Değerlendirme

Barometre araştırmamızın bu bölümünde uzun zamandır gündemde olan ancak son aylarda özellikle sosyal medyada tartışmaya ve kutuplaşmaya da konu olmuş, sokak hayvanları düzenlemesi hakkında, Türkiye toplumunun ne düşündüğüne yer veriyoruz. Raporumuza başlamadan önce, birçok hayvan hakları savunucusunun da dile getirdiği gibi, konu herhangi bir canlı olduğunda, bu tartışmaların çok daha hassas bir şekilde ele alınması gerektiğini ve bu düzenlemenin tamamen siyaset üstü, kutuplaşmadan uzak ve insancıl yollarla yapılmasının önemli olduğunu belirtmek isteriz. Bu sebeple konuyu şeffaflığı ve somut bilgiyi esas alarak aktarmayı hedefliyoruz.

Bu ayki araştırmamızda görüştüğümüz kişilere evlerinde evcil hayvan besleyip beslemediklerini sorduk. Bu soruya “Evcil hayvanım var” yanıtını veren katılımcılarımıza ek olarak evlerinde hangi evcil hayvanı veya hayvanları beslediklerini de sorduk. Hemen ardından kişilerin sokak hayvanları düzenlemesi hakkındaki fikrini ölçmek adına onlara şu soruyu yönelttik: Sokak hayvanlarıyla ilgili hangi düzenlemenin daha doğru olduğunu düşünüyorsunuz? Katılımcılarımız bu soruya 3 şıktan birini seçerek cevap verdiler: “Devlet ve yerel yönetimler, uyutmak gibi sert yöntemler kullanmadan çözüm üretmeli”, “Sokak hayvanlarının kimse için sorun olduğunu düşünmüyorum” ve “Hiçbir sokak hayvanına zarar vermeden bu sorunu çözmek imkânsız, gerekli hallerde uyutulabilirler”.

1. Neler Yaşandı?

Araştırma bulgularımızı incelemeye başlamadan önce, sokak hayvanlarına yönelik tartışmaları, sokak hayvanları düzenlemesine dair gelişmeleri KONDA Gündem Ajandası’na başvurarak hatırlayalım.

2. Türkiye’de Evcil Hayvan Sahipliği

Türkiye’de evcil hayvanı olanların oranının yüzde 36 olduğunu görüyoruz. Bu soruyu ilk olarak Haziran’17 tarihli araştırmamızda sorduğumuzda, evcil hayvanı olanların oranının yüzde 23 olduğunu görmüştük. Genel olarak yıllar geçtikçe bu oranının arttığını söylemek mümkün.

European Pet Food Industry Federation, kısacası FEDIAF olarak bilinen ve dilimize Avrupa Evcil Hayvan Gıda Endüstrisi Federasyonu olarak çevirebileceğimiz federasyonun, 2024 Haziran ayında yayınladığı rapora göre Avrupa’da her 2 haneden 1’inde en az bir evcil hayvan bulunmakta . Bu oran 166 milyon haneye ve 352 milyon evcil hayvana tekabül etmekte. 352 milyon evcil hayvanın 200 milyondan fazlasını ise sadece kediler ve köpekler oluşturmakta.

Türkiye genelindeki evcil hayvan sahipliği oranlarının ardından, gözümüze çarpan iki bulguya daha değinelim:

• Görüştüğümüz kişiler arasından kırda yaşayanlarda evcil hayvanı olan kişilerin oranı yüzde 51’e kadar yükseliyor. Bu oran kırdan metropole gittikçe düşerek, metropolde yaşayan kişilerde yüzde 33’e kadar geriliyor. Buna ek olarak, kırda yaşayan kişiler arasında evinde köpek beslediğini söyleyen oranının yüzde 20’lere kadar çıktığını söyleyebiliriz (kentte veya metropolde yaşayanlarda ise bu oran yüzde 6).
• Evcil hayvan sahipliği gelir seviyesi arttıkça artıyor. Görüştüğümüz kişilerin gelir beyanlarına dayanarak hesapladığımız ve ardından yüzde 25’lik dilimlere ayırdığımız gelir seviyelerine göre; en alt gelir seviyesindeki kişilerin evcil hayvan sahipliği oranı yüzde 32 iken, bu oran en üst gelir seviyesinde yüzde 41’e kadar yükseliyor.

Evcil hayvan sahipliği, görüştüğümüz kişilerin yaşına göre ciddi farklar göstermese de, 40-49 yaş itibariyle, yaş arttıkça evcil hayvan sahipliği oranının azaldığını söylemek mümkün. Yüzde 40 ile en yüksek oranda evcil hayvan sahipliği 15-17 yaş aralığındaki kişilerde görülürken, bu oranın 70 yaş ve üzeri kişilerde yüzde 26’ya kadar düştüğünü görüyoruz. 

Hayat tarzı Muhafazakârlaştıkça, evcil hayvan besleyen oranı azalıyor.
Hayat tarzını Modern olarak tanımlayanların yüzde 44 oranında evcil hayvan sahibi olduğunu görüyoruz. Bu oran hayat tarzı Muhafazakârlaştıkça azalarak Geleneksel Muhafazakârlarda yüzde 32’ye, Dindar Muhafazakârlarda ise yüzde 31’e geriliyor. Hayat tarzlarına göre evcil hayvan sahipliği oranının en düşük olduğu küme olan Dindar Muhafazakarda dahi bu oran Türkiye ortalamasının 5 puan altında kalıyor.

Görüştüğümüz kişilerin dindarlık seviyesi ve evcil hayvan besleme oranları arasında belirgin bir trend görmüyoruz. Sırasıyla, yüzde 45 ve 41 oranlarıyla evcil hayvan besleme oranları en yüksek olanlar kendini inançsız ve inançlı olarak tanımlayanlar. 

Evinde kedi besleyen kişilerin oranının yüzde 13, kuş besleyen oranının yüzde 9, köpek besleyen oranının yüzde 8, başka hayvanlar besleyen oranının yüzde 7, balık besleyen oranının ise yüzde 3 olduğunu görüyoruz. Genel olarak, balık ve kuş sahipliği yıllar içinde azalırken, kedi sahipliğinin arttığını, köpek sahipliğinin ise benzer oranda kaldığını söylemek mümkün.

Hayat tarzı Muhafazakârlaştıkça evinde kedi ve köpek besleyenler azalıyor. 
Hayat tarzı Modern olan kişilerin yüzde 19 oranında evinde kedi beslediğini görüyoruz. Bu oran hayat tarzı Muhafazakârlaştıkça azalarak yüzde 8’e kadar geriliyor. Modernler arasında evinde köpek besleyenlerin oranı ise yüzde 12 ve bu oran hayat tarzı Muhafazakârlaştıkça azalarak yüzde 6’ya geriliyor. Aksi bir trendde, hayat tarzı Muhafazakârlaştıkça evinde kuş veya başka hayvan besleyenlerin oranı artıyor (kedi ve köpek değişimindeki kadar belirgin olmasa da). 

Çalışma durumuna göre kişilerin evlerinde hangi evcil hayvanı beslediği değişmekte. Evinde, yüzde 18 ile, en yüksek oranda kedi besleyenler beyaz yaka çalışanlar (bu oranı evinde yüzde 15 oranında evinde kedi besleyen öğrenciler takip etmekte). Yüzde 15 ile en yüksek oranda kuş besleyenler öğrenciler (bu oranı yüzde 11 ile kuş besleyen ev kadınları takip etmekte). Son olarak, yüzde 13 ile en yüksek oranda köpek besleyenler yine öğrenciler (bu oranı yüzde 9 ile evinde köpek besleyen işçi-esnaf-çiftçiler takip etmekte).

3. Sokak Hayvanları Düzenlemesine Yönelik Algı ve Tutumlar

Görüştüğümüz kişiler arasında, devlet ve yerel yönetimlerin, hayvanları uyutmak gibi sert yöntemler kullanmadan çözüm üretmesi gerektiğini düşünenlerin oranı yüzde 63. Sokak hayvanlarının kimse için sorun olmadığını düşünenlerin oranı ise yüzde 22. Son olarak, sokak hayvanlarına zarar vermeden bu sorunu çözmenin mümkün olmadığını, gerektiğinde hayvanların uyutulabileceğini düşünenlerin oranı ise yüzde 15.

Sosyal medyaya yansıyanın aksine, hayvanları uyutmak gibi sert bir yöntemin kullanılması gerektiğini düşünenlerin oranının yüksek olmadığı söylenebilir. Buna ek olarak şunu da not düşmemizde fayda var; bu soru için sunduğumuz en sert yöntem olarak görünen seçenek dahi “gerekli hallerde” sözünü içermekte. Kısacası, muhtemel olarak hayvanlara zarar verilmesini gerçekten isteyebilecek kişilerin oranının daha da düşük olduğunu tartışmak mümkün.

Sokak hayvanlarının gerekli hallerde uyutulabileceğini düşünen erkeklerin oranı kadınlardan 10 puan fazla.
Sokak hayvanları düzenlemesine dair, gerekli hallerde hayvanların uyutulabileceğini düşünen erkeklerin oranı yüzde 20 iken, bu seçeneğe katılan kadınların oranı erkeklerin 10 puan gerisinde kalıyor. Aksi bir trendde, sert yöntemler kullanmadan bu konuya dair çözüm üretilmesi gerektiğini düşünen kadınların oranı erkeklerin 8 puan ilerisinde, yüzde 67 oranında ölçülüyor.

Sunduğumuz seçenekler arasında hayvanlara dair en sert seçeneği seçenlerin oranının farklı yaş gruplarına göre de değiştiğini gözlemliyoruz. Bu şıkkı, yüzde 22 ile en yüksek oranda seçen yaş grubu 60-69 yaş aralığındakiler. Diğer yaş gruplarının hiçbirinde bu oran yüzde 17’nin üzerine çıkmamakta.

Bu soruya verilen yanıtların, görüştüğümüz kişilerin eğitim seviyesine göre belirgin bir eğilim ortaya çıkarmadığını söyleyebiliriz. Kısacası, eğitim seviyesi arttıkça bu sorunun 3 farklı şıkkına verilen cevap oranları kademeli bir artış veya azalış göstermemekte. Devlet ve yerel yönetimlerin sert yöntemler kullanmadan çözüm üretmesi gerektiğini düşünen lise altı eğitim seviyesindeki kişilerin oranı yüzde 67, lise mezunlarının oranı yüzde 57, üniversite mezunlarının oranı ise yüzde 62.

Sokak hayvanları düzenlemesi sorusuna verilen yanıtlar, kişilerin çalışma durumlarına göre de değişiklik göstermekte. Sokak hayvanlarının gerekli hallerde uyutulabileceğini düşünen öğrencilerin oranı yüzde 18 ile diğer meslek gruplarından en az 1 puan ileride. Bu şıkka, sırasıyla yüzde 11 ve yüzde 14 ile en düşük oranda katılanlar ise ev kadınları ve emekliler. Sokak hayvanları konusunun bir çözüme ihtiyacı olduğunu, ancak sert yöntemler kullanılmadan bu çözümün üretilmesi gerektiğini, yine en yüksek oranda düşünenler ev kadınları ve emekliler (sırasıyla yüzde 71 ve yüzde 67 oranıyla).

Sokak hayvanları düzenlemesi sorusuna verilen yanıtlar, kişilerin çalışma durumlarına göre de değişiklik göstermekte. Sokak hayvanlarının gerekli hallerde uyutulabileceğini düşünen öğrencilerin oranı yüzde 18 ile diğer meslek gruplarından en az 1 puan ileride. Bu şıkka, sırasıyla yüzde 11 ve yüzde 14 ile en düşük oranda katılanlar ise ev kadınları ve emekliler. Sokak hayvanları konusunun bir çözüme ihtiyacı olduğunu, ancak sert yöntemler kullanılmadan bu çözümün üretilmesi gerektiğini, yine en yüksek oranda düşünenler ev kadınları ve emekliler (sırasıyla yüzde 71 ve yüzde 67 oranıyla).

Gelir seviyesi arttıkça, sokak hayvanlarının uyutulabileceğini düşünenlerin oranı artıyor.
En alt gelir seviyesinde bulunan katılımcılarımız yüzde 13 oranında “Sokak hayvanları gerekli hallerde uyutulabilir” şıkkını seçerken, bu oran gelir seviyesi arttıkça yükselerek, en üst gelir seviyesinde yüzde 18’e ulaşıyor. Aksi bir trendde, gelir seviyesi arttıkça “Devlet ve yerel yönetimler, sert yöntemler kullanmadan çözüm üretmeli” şıkkını seçenler azalıyor. Sokak hayvanlarının kimse için sorun olmadığını düşünenler ise gelir seviyelerine göre belirgin bir trend göstermemekte ve oldukça yakın oranlarda.

Evcil hayvanı olmayanlar, evcil hayvanları olanlara kıyasla daha yüksek oranda “gerekirse sokak hayvanları uyutulabilir” şıkkını seçiyor.
Evcil hayvanı olanlar yüzde 12 oranında gerekli durumlarda sokak hayvanlarının uyutulabileceğini düşünürken, bu oran evcil hayvanı olmayanlarda 6 puan yükselerek yüzde 18’e çıkıyor. Aksi bir trendde, evcil hayvanı olanlar yüzde 28 oranında sokak hayvanlarının sorun yaratmadığını düşünürken, bu oran 10 puan azalarak evcil hayvanı olmayanlarda yüzde 18’e kadar düşmekte.

4. Değerlendirme

Sokak hayvanlarına yönelik tartışmalar son aylarda alevlenirken, mesele sadece “sokak hayvanlarını uyutmak ve uyutmamak” bağlamına kilitlendi ve başta sosyal medya platformlarında olmak üzere bu tartışma kutuplaştırıcı söylemlerle dönüştürüldü. Pek çok kutuplaşma söyleminin içerdiği hatalı ikilem safsatasını (false dilemma fallacy) “öldürmek ve öldürmemek” gibi oldukça hassas bir noktaya indirgeyen tartışmalar, Türkiye toplumunu, sosyal medyaya yansıdığının aksine ayrıştırmamış ve kutuplaştırmamış görünüyor.

Temmuz’24 Barometresi araştırma sonuçlarının gösterdiği gibi, Türkiye toplumunun yüzde 63’ü sokak hayvanlarının uyutulması gibi sert yöntemlere başvurulmasına karşı çıkıyor. Toplumun yüzde 22’si sokak hayvanlarının kimse için bir sorun olmadığını düşünüyor. Toplumun yüzde 15’lik bir kesimi gerekli hallerde sokak hayvanlarının uyutulabileceğini beyan ediyor. Bununla birlikte Türkiye’deki 15 yaş üstü yetişkin nüfus, Barometre araştırma serimizin toplumsal ve siyasal pek çok bulgusunda olduğunun aksine, sosyo-demografik parametrelere göre çok daha az oranda ayrışıyor. Toplumun en genç ve en yaşlı kesimleri, eğitimli ve eğitimsiz kesimleri, dini kimliğe sahip olmayanlar ile toplumun en dindar kesimleri, sokak hayvanlarının uyutulması şeklindeki çözüm önerisine karşı çıkıyor. Bunun yerine, toplum kesimleri, sert yöntemler yerine devletin ve yerel yönetimlerin farklı yöntemler üretmesini önceliyor ve savunuyor.